HİDROMETRE
Kullanımı Ve Hesaplamalar
Hidrometrenin Çalışma Prensibi
Hidrometre Arşimet kanuna göre çalışır. Her ağırlık kendi yüzeyi kadar sıvı taşırır. Mayşe şekerli bir sıvıdır ve kendi yoğunluğu vardır. Hidrometre mayşedeki bu şeker yoğunluğunu ölçecek şekilde kalibre edilmiştir.
Hidrometreler çeşitli ölçüm aralıklarında yapılabilir. Ölçüm aralığı 980-1150, 930-1100, 990-1150 olabilir. Hidrometrelerin üzerinde ölçüm yapmak için mayşenin sıcaklığı yazar.
Hidrometre Nasıl Okunur
OG ölçmek için: Kaynama bittikten sonra ya da mayşe soğutulduktan sonra ölçüm yapılacak kadar bir miktar mezüre ya da onun yerine geçecek bir kaba alınır. Hidrometre sıvının içine bırakılır ve aşağıya doğru hareketi sonlanınca sıvının karşılık geldiği değer okunur. Bu okunan değer hidrometre tablosunda şeker ve alkol karşılığını verir. Bazen mezüre konulan örnek köpüklü olur, köpürtmeden koymaya dikkat edilmelidir. Yüzeydeki köpük okuma zorluğuna neden olabilir.
Günümüz hidrometreleri mayşe sıcaklığı 20 °C olacak şekilde kalibre edilmiştir. Eskiler 15 °C'dir.
15 derece için olan tabloları bulup onla çalışmak gerekir.
Sıcaklık Düzeltme Tablosu
Her zaman hidrometre ölçümü için gereken mayşe sıcaklığını 20 derece olarak tutturmak zordur ya da sıcak mayşenin 20 dereceye inmesini beklemek uzun sürebilir. Bu durumda mayşenin o anki sıcaklığını da ölçüp düzeltmesi yapılabilir.
10 C -0,002
15 C -0,001
20 C -------
25 C +0,001
30 C +0,003
35 C +0,004
Yani eğer değer ölçmek için aldığınız mayşenin sıcaklığı 30 °C ise ve okuduğunuz değer de 1040 ise (1040 + 0,003 = 1043) olarak düzeltilmelidir.
Alttaki formülü de kullanabilirsiniz.
Düzeltilmiş Hidrometre Okuması= ((Okunan Sıcaklık–20)x0.36) + Hidrometre Okuması
Şeker Ekleme
Hidrometrenizle sadece alkol düzeyini tayin etmenin yanı sıra, gerektiği takdirde şıranıza ilave etmeniz gereken şekeri de hesaplayabilirsiniz.
*20 °C sıcaklık için kalibre edilmiş hidrometreler içindir.
% 4,5 alkol içeren bira yapmaya niyetlisiniz. Fermentasyondan evvel yaptığınız hidrometre ölçümünde OG’yi 1,030 buldunuz. Tabloya göre mayşeniz 78 gr/lt şeker içermektedir (tahmini alkol yüzdesi de 3,9). Tablodan göreceğiniz gibi % 4,5 alkol oranı için mayşede 91 gr/lt şeker olması gerekiyor. Buna göre ilave etmemiz gereken şeker şu şekilde hesaplanır;
91 gr – 78 gr = 13 gr/lt
Yani 1 litre mayşe için 13 gram şeker eklemeniz gerekir. Eğer mayşeniz 10 lt ise toplamda 130 gr şeker yapar.
Elde Edilecek Alkolü Hesaplama
Örnek 1
OG 1050: 6,4 (fermentasyondan önce ölçüm)
FG 1010: 1,3 (fermentasyon bitinceki ölçüm)
Tahmini alkol: % 5,1
(6,4 – 1,3 = 5,1)
Örnek 2
OG 1050: 6,4 (fermentasyondan önce ölçüm)
FG 0,995: -0,7 (fermentasyon bitinceki ölçüm)
Tahmini alkol: % 7,1
(6,4 –(-0,7) = 7,1)
Bunun için alttaki tablo da kullanılabilir. Değerler ± farklılıklar gösterebilir.
Yoğunluk
Yoğunluk (SG- Specific Gravity) alkollü içkilerin yapımında kullanılan genel bir terimdir. Özgül ağırlığa işaret eder. Kısaca mayalanmanın (fermentasyonun) çeşitli aşamalarındaki şeker ve su oranına göre belirlenir.
Yoğunluk hidrometre, refraktometre, piknometre gibi aletlerle ölçülür.
Mayşe yoğunluğu mayşe içindeki şeker miktarına bağlıdır. Mayalanma sırasında maya, şekeri karbondioksite ve alkole çevirir. Şekerdeki azalış ve etanoldaki artış mayalanma ilerledikçe mayşenin de yoğunluğunu düşürür. Alkol yüzdesi, mayşedeki ilk yoğunluk (original gravity - OG) ile o andaki yoğunluk arasındaki farktır. Yoğunluğun zaman ilerledikçe düşmesi sürecin sağlıklı olduğuna bir işarettir. Yoğunluğun düşmesi durduğunda mayalanma tamamlanmış demektir. Fermentasyon bittiğinde yoğunluk “son yoğunluk” (final gravity – FG) olarak adlandırılır. Örneğin normal bir bira için ilk yoğunluğun yaklaşık (OG) 1050 ve son yoğunluğun yaklaşık (FG) 1010 olması beklenir. İlk yoğunluk (OG) mayalanma başlamadan önceki mayşe yoğunluğudur.
SG
Specific Gravity – Yoğunluk – Özgül Ağırlık
Genel olarak kullanılan terimdir.
OG
Original Gravity – İlk Yoğunluk
İlk yoğunluk (OG) mayalanma başlamadan önceki şerbet yoğunluğudur. Mayşe kaynatıldıktan sonra ölçülür. Kaynama sırasında buhar kaybı gerçekleşir. Bu noktadan sonra ölçüm yapılır.
Eğer şerbete şeker eklemesi yapılırsa yine bir ölçüm yapılır. Hesaplamalar için referans alınacak değer bu kez şekerli OG değeri olacaktır.
FG
Final Gravity – Son Yoğunluk
Fermentasyon bittiğinde şişelemeye geçmeden önce yapılan ölçümdür. Fermentasyonun kesin bittiğine bu ölçümle karar verilir. Genelde FG 1010 olduğunda fermentasyon bitmiş demektir.