ŞERBETÇİOTU YETİŞTİRME
Çeviren: Sertaç Akar
Köksap - Rhizome
Köksap (rhizomes) nedir? Şerbetçiotunun köksapları birer küçük köktürler. Ana kökten kesilip köksap haline getirilirler. Yetişip olgunlaşmış bir şerbetçiotunun kökü bunun için kullanılır. Baharda köksap ekildikten sonra yeni bir gövde büyümeye başlar. Şerbetçiotu sarmaşığı uygun koşullar içinde bir günde yaklaşık olarak 2,5 cm büyüyebilir. Ama çoğu sarmaşık bir haftada en fazla 60 cm kadar büyüyebilir. Gövde güneşi takip ederek saat yönünde ilerleyerek destek bulacağı noktalar arar. Haziranda bitki maksimum büyüklüğe ulaşır. Yaklaşık olarak 4,5-7,5 metreye ulaştığında yan kolları da genişlemeye başlar. Çiçekleri bu yan kollar çıkarır. Bu aşama çiçeklenme aşamasıdır. Çiçeklenmenin gerçekleşmesi için havanın 120 gün boyunca don yapmaması gerekir. Bitki bolca neme ve güneşli günlere ihtiyaç duyar.
Başlangıç
Köksap diktiğiniz ilk yıl, aynı cinsten 2 çelik dikmeniz akıllıca olur. Şansınız artar. Dikim planınızı buzun kalktığı döneme göre yapın ama mayıs ayını da geçirmeyin. Dikimi korunaklı bir yerde yapmanız iyi olur. Şerbetçiotu 34-50 derece arası sıcaklığı sever ve toprağın pH değeri de 6-7,5 arası olsa iyi olur. Bunlar ideal koşullardır. Baharda, mayıs gibi, toprağı gübreleyip fosfat, nitrojen ve potasyum açısından zenginleştirmek gerekir. Eğer çok fazla nitrojen kullanırsanız bitki çabuk büyüyecektir ama bu da alfa asitin azalmasına neden olacaktır. Temmuz ayında yeniden gübrelemek iyi olur.
Köksapları kökler aşağı tomurcuklar yukarı bakacak şekilde dikin. Eğer hangisi olduğuna karar veremiyorsanız yatay şekilde de dikebilirsiniz. Dikeceğiniz derinlik 2,5 cm kadar olmalı ve toprak çelikın üstünü örtmelidir. Eğer birden çok dikim yapacaksanız aralarının 1 m olmasına dikkat edin. Eğer farklı türler dikecekseniz araları 2-2,5 m olmalıdır. Hangi tür olduğunu üzerine yazmayı da unutmayın. Yeni bitkileri düzenli olarak sulayın ama aşırı su vermeyin. Genç ve taze bitkinin gelişiminde en büyük dertlerden birisi aşırı sulamadır. Aşırı sulama kökleri çürütür. İlk gün bolca sulayın, bırakın su aşağılara kadar yayılsın, sonra iki üç gün ara verin, ondan sonra da düzenli olarak hafifçe sulayın. Şerbetçiotu her ne kadar esnek ve dayanıklı bir bitki de olsa çevresindeki diğer bitkileri hastalık riskine karşı temizleyin.
İlk saplar belki soğuk çarpmasına karşı tehlikede olabilirler. Şubat gibi gelişen bu ilk saplar kesilmelidir. Arkasından gelecek yeni sapların büyümesine izin verilmelidir. Eğer soğuk çarpmasından şüphe ediyorsanız bu ilk sapları kesmekte tereddüt etmeyin. Bitki 30 santime geldiğinde 2-3 sapı bir kordon çevresinde yönlendirmeye başlayabilirsiniz, diğer saplar başıboş bırakılabilir. Yönlendirdiğiniz asıl sap geliştikçe bu diğer sapları yedek olarak kullanabilirsiniz. Kollar saat yönünde yukarı doğru hareket edeceklerdir. Unutmayın şerbetçiotu çabuk gelişir, hazırlıklı olun. Mevsim ilerledikçe fazla dalları kesebilirsiniz. Eğer bir kabın içinde yetiştirecekseniz bu kap şarap ya da viski fıçısı kadar büyük olmalıdır. Toprağa nispeten saksıda yetiştirilen bitkiler dış etkilere daha çok maruz kalırlar. Bunu bir avantaj olarak kullanabilirsiniz, hava çok sıcaksa saksıyı gölgeli bir yere alabilir ya da çok soğuksa içeriye taşıyabilirsiniz.
Tohumdan Şerbetçiotu Yetiştirme
Bunun en basit yöntemi elinize geçirdiğiniz cinsi belli olan kurutulmuş şerbetçiotudur. Bu paketlerin içinde çiçeğin yanısıra tohumlar da vardır. Ama dikkat edilecek nokta şudur: şerbetçiotu erkek ve dişi olarak ayrılır. Tarlada erkek bitkiler dişileri döllemesin ve meyveye durmasın diye elenirler. O yüzden paketten çıkan tohumlardan verim almak için bir dikimde en az 50 tohum dikmek gerekir. Tohumlardaki dikim zamanı köksaplardaki gibidir. Donun kalktığı Şubat ayı sonu gibi dikilebilir. Çıktıktan sonra köksaplardaki gelişim süreci takip edilir.
Mevsim Ortası
Şerbetçiotu bitkisi en yüksek noktasına kadar gelişip serpildikçe, bu genelde haziran ayı gibi olur, güneş yan kolların gövdeden fışkırmasına neden olur ve bitki dikine büyümesini durdurur. Bundan sonra yan kollar çiçek vermeye başlar. Bu çiçeklenme aşamasıdır ve yatay büyümeye geçildiğinde başlar. Bu dönemde yan kolların gelişmesini engelleyecek dipten gelen yabani otları, diğer bitkileri ortadan kaldırın. Dipteki yabani otlar nemi tutar, hava cereyanını keser bu da hastalığa davetiye çıkarır.
Çiçekler büyüdükçe artık gözünüz üzerlerinde olsun. Renklerini ve yapılarını takip edin. Toplanacakları zaman açık yeşilden sarımsı yeşile kadar uzanan bir renk aralığında, kuru ve güneşi iyice almış olmalılar.
Denemek için birkaç çiçeği avucunuzda ezin, eğer çiçeğin merkezinde yer alan sarı renkli toz olan lupulin elinizi yapış yapış yapıyor ve bir koku yayıyorsa şerbetçiotu çiçeği toplamaya hazır demektir. Eğer hala yeşil renkteyseler ve avucunuzda nem bırakıyorlarsa hasat zamanı gelmemiş demektir. Ama takip etmeyi bırakmayın çünkü zamanından önce ya da sonra hasat yapmak şerbetçiotunun kalitesini doğrudan etkiler.
Aroma verenler, alfa asit değeri düşük olanlar yani, acılık veren yüksek alfa değerli olanlardan az bir kısa zaman önce toplanırlar.
Hasat Zamanı
Ağustos sonu ya da eylülde şerbetçiotunu hasat etmeye karar verdiğinizde yönlendirdiğiniz gövdeyi yukarlardan bir yerden kesin ve kolları aşağıya yatırın. Böylece yere yatardığınız çiçekleri toplayıp kurutmaya başlayabilirsiniz.
Daha alçak kalan diğer kolları yerden yaklaşık 60 cm kadar yukardan budayın. Bu bitkinin güç kazanmasını ve gelecek yıla hazır olmasını sağlayacaktır. Unutmayın ilk yıl bitkinin gövdesi ince olacaktır ama ilerleyen yıllarda kalınlaşacak ve güçlenen, çoğalan dalları ile daha çok yan dal ve çiçek verecektir.
Kurutma
Kurumak saatlerce sürebilir. Çiçek dökülmeye başladığında kuruma gerçekleşmiş demektir. Unutmayın kuruma dışarıdan içeriye doğru olacaktır.
Hasat yapılan yaş şerbetçiotu kozalağı yaklaşık olarak %70-75 nem içermektedir. Yüksek nem içerdiğinden, şerbetçiotunun kısa bir süre içinde kurutulması gerekmektedir. Aksi takdirde nem nedeni ile şerbetçiotu kızışır ve kalite kaybına uğrar. Bunun önlenmesi için hasattan sonra en geç 6 saat içerisinde kurutulması gerekir. Kurutma sonrasında şerbetçiotu kozalakları nemi % 8-10’a düşürülmüş olur. Kurutma sırasında üründe bozulma ve kimyasal bileşiminde değer kaybı olmaması için, kurutmanın tam gerçekleşmesinin yanı sıra uygun sıcaklıklarda kurutulması gerekmektedir. Kurutma işlemi için en uygun sıcaklık 60-65 ºC’dir.
Acılık veren şerbetçiotu aroma veren şerbetçiotuna göre biraz daha geç kurur. Kuruduklarını denetlemek için çiçeği açıp bakın. Yapraklar kolayca kopuyorsa yeterince kurumuş demektir. Ama yapraklar paramparça olurcasına dağılacak kadar da kurutmamak gerekir. Aşırı kurutma alfa asitlere zarar verir.
Kurutmayı en kolay sıcak ama gölgeli bir yerde yapabilirsiniz. Hava cereyanı ve kuru hava yavaşça kurutmak için iyi olur. Kağıt rengini alana kadar kurutmayı sürdürün ama kahverengi olmasına izin vermeyin. Eğer paket yapılacaksa yalnızca kuru çiçekler paket yapılabilir ve saklanabilir. Nemli ve ıslak çiçekler paketlendiğinde lapaya dönüşür.
Dikim İçin Saklama
Köksapları delikli bir kilitli poşette saklayabilirsiniz. Dikim zamanına kadar buzdolabında koruyabilirsiniz ama donmamalarına dikkat etmeniz gerekir. Mayısta eğer toprak hala soğuksa önce bir saksıda yetiştirip haziranda toprağa dikebilirsiniz.
Aşağıdaki liste hangi türün hangi iklim koşullarında yetiştiğini ve alfa değerlerini göstermektedir.
Çeşit Yüzde İdeal Alfa Asit İklimi ve Notlar
Cascade % 4,5 - 7,0 Tüm iklimlerde iyi yetişir. Yaprakbitine duyarlıdır.
Centennial % 9,5 -11,5 Tüm iklimlerde iyi yetişir. Tüylüküfe duyarlıdır.
Chinook % 11,0-13,0 Tüm kuru ve sıcak iklimlerde iyi yetişir.
Nemli iklimde zor yetişir.
Örümcek akarına duyarlıdır. Süs bitkisi olabilir.
Columbus % 14,5-15,5 Tüm kuru iklimlerde iyi yetişir.
Dinçtir fakat küfe karşı duyarlıdır.
Fuggle % 4,0-5,5 Nemli iklimlerde iyi yetişir. Sıcak iklimde biraz zorlanır.
Glacier % 5,0-6,0 Tüm iklimlerde iyi yetişir.
Golding % 4,0-5,0 Ilıman, nemli iklimlerde iyi yetişir.
Sıcak iklimle başaçıkabilir.
Hallertau % 3,5-5,5 Ilıman, nemli iklimlerde iyi yetişir.
Sıcak iklimde biraz zorlanır.
Horizon % 12,0-13,5 Tüm iklimlerde iyi yetişir.
Magnum % 12,0-14,0 Tüm iklimlerde iyi yetişir. Tüylüküfe dirençlidir.
Tozluküfe duyarlıdır.
Northern Brewer % 8,0-10,0 Ilıman iklimlerde iyidir ama sıcak iklimde zorlanır.
Tüylüküfe duyarlıdır.
Nugget % 12,0-14,0 Tüm iklimlerde iyi yetişir.
Tettnang % 4,0-5,0 Tüm ılıman iklimlerde iyi yetişir.
Sıcak iklimde zor yetişir.
Willamette % 4,0-6,0 Tüm iklimlerde iyi yetişir.
Şerbetçiotu Hastalıkları
